نعمت حکمت (قرآن)در این مقاله خداوند اشاره به دو آیه‌ای می‌کنند که حکمت را به کسانی که شایسته مقام داشتن حکمت و قدرت دارند عطا می‌کند. ۱ - پاداش نیکوکارانولما بلغ اشده ءاتینـه حکما وعلما وکذلک نجزی المحسنین. «و هنگامی که بمرحله بلوغ و قوت رسید ما حکم و علم به او دادیم و اینچنین نیکوکاران را پاداش می‌دهیم». منظور از حکم و علم که در آیه بالا می‌فرماید ما آنرا پس از رسیدن یوسف به حد بلوغ جسمی و روحی به او بخشیدیم، یا مقام وحی و نبوت است چنانکه بعضی از مفسران گفته‌اند و یا اینکه منظور از حکم، عقل و فهم و قدرت بر داوری صحیح که خالی از هوا پرستی و اشتباه باشد و منظور از علم، آگاهی و دانشی است که جهلی با آن توام نباشد، و هر چه بود این حکم و علم دو بهره ممتاز و پر ارزش الهی بود که خدا به یوسف بر اثر پاکی و تقوا و صبر و شکیبائی و توکل داد، که همه اینها در کلمه محسنین جمع است. بعضی از مفسران مجموعه احتمالات حکم و علم را در اینجا سه احتمال ذکر کرده‌اند: ۱ - حکم اشاره به مقام نبوت (چون پیامبر حاکم بر حق است) و علم اشاره به علم دین است. ۲ - حکم به معنی خویشتن‌داری در برابر هوس‌های سرکش است که در اینجا اشاره به حکمت عملی است، و علم اشاره به حکمت و دانش نظری است، و مقدم داشتن حکم بر علم، به خاطر آنست که تا انسان تهذیب نفس و خودسازی نکند به علم صحیح راه نمی‌یابد. ۳ - حکم به معنی این است که انسان به مقام نفس مطمئنه برسد و تسلط بر خویشتن پیدا کند آنچنان که بتواند نفس اماره و وسوسه‌گر را کنترل کند و منظور از علم، انوار قدسیه و اشعه فیض الهی است که از عالم ملکوت بر قلب پاک آدمی پرتوافکن می‌شود. ۲ - حامی مظلومانولما بلغ اشده واستوی ءاتینـه حکما وعلما وکذلک نجزی المحسنین. «هنگامی که نیرومند و کامل شد حکمت و دانش به او دادیم، و اینگونه نیکوکاران را جزا می‌دهیم». در حدیثی از امام صادق علیه‌السّلام که در کتاب معانی الاخبار نقل شده می‌خوانیم: اشد ۱۸ سالگی است، و استواء زمانی است که محاسن بیرون آید. در میان این تعبیرات تفاوت زیادی نیست، و از مجموعه آن با توجه به معنی لغوی این دو واژه تکامل نیروهای جسمی و فکری و روحی استفاده می‌شود. فرق میان (حکم) و (علم) ممکن است این باشد که حکم اشاره به عقل و فهم و قدرت بر داوری صحیح است، و علم به معنی آگاهی و دانشی است که جهل با آن همراه نباشد. تعبیر (کذلک نجزی المحسنین) به خوبی نشان می‌دهد که موسی علیه‌السّلام به خاطر تقوای الهیش، و به خاطر اعمال نیک و پاکش، این شایستگی را پیدا کرده بود که خداوند پاداش علم و حکمت به او بدهد، و روشن است که منظور از این علم و حکمت، وحی و نبوت نیست، زیرا موسی آن روز با زمان وحی و نبوت فاصله زیادی داشت. بلکه منظور همان آگاهی و روشن‌بینی و قدرت بر قضاوت صحیح، و مانند آن است که خدا به عنوان پاکدامنی و درستی و نیکوکاری به موسی داد، و از این تعبیر اجمالا برمی‌آید که موسی در همان کاخ فرعون که بود رنگ آن محیط را به خود هرگز نگرفت و تا آنجا که در توان داشت به کمک حق و عدالت می‌شتافت هر چند جزئیات آن امروز بر ما روشن نیست. ۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «نعمت حکمت». |